Worden wie we werkelijk Zijn
Dit artikel werd eerder gepubliceerd in magazine We Are Pioneers, winter 2024
Worden wie we werkelijk zijn, in zelfexpressie en bloei
Tekst: Michiel Koperdraat – fotografie: Petra van Vliet
Binnen spiritualiteit draait het om de ontwikkeling van onze ‘spirit’, onze geest. Het gaat om het zuiveren van onze denk- en gevoelswereld, wat een zuiver doen en laten oplevert. Aan het begin van spiritueel werk (zoals vele oude spirituele meesters dit steeds opnieuw beschreven) blijkt dat voornemens vaak worden gehinderd door vergeetachtigheid en ambivalentie. In deze fase is het lastig om langdurig in ‘awareness’ te blijven of om voorgenomen oefeningen daadwerkelijk te doen. Geen probleem, alle begin is moeilijk. Het belangrijkste is dat we doorzetten en niet opgeven, en telkens wanneer we het ons herinneren onze spirituele uitgangspunten in praktijk brengen.
Spiritualiteitsbeoefening zoals we die nu kennen was vroeger vrijwel onbekend, op bepaalde esoterisch-religieuze stromingen voor ingewijden na. Met name de westerling had er geen idee van wat spiritualiteit inhield, mede door de dominantie van religies die spiritualiteit en innerlijke ontwikkeling feitelijk onderdrukten. We leven nu in een totaal andere wereld. Het huidige aanbod aan spirituele activiteiten en de grote aanwezigheid en promotie ervan in tijdschriften en op sociale media waren in die tijd ondenkbaar.
De taal van oude spirituele meesters was erop gericht mensen te bewegen zichzelf te observeren om vrij te raken van illusies omtrent onze eigen aard. Ze deden dit met leerstellingen en directieve opdrachten die mensen doen ontwaken. Hoewel deze benadering in hun tijd effectief was, is de moderne mens minder geneigd directieve voorschriften te volgen. We zien nu wel overal spirituele theorieën en quotes van oude meesters gedeeld worden, maar het effect ervan lijkt verwaarloosbaar als die alleen maar als kennis in de mind wordt opgeslagen. Voor de intellectueel ingestelde mens is dit zelfs contraproductief te noemen, omdat vooral het illusoire ego zich dan versterkt met spirituele identificaties. Dit soort kennisfragmenten houden ons vast in denkwerelden en brengen ons juist in en niet uit onze mind, terwijl het ons doel is om uit de allesoverheersende denk-mind te komen. We zullen dus op een praktische manier spiritueel werk moeten bedrijven, want alleen ervaring beklijft.
Veel spirituele meesters wijzen ons erop dat het belangrijk is om werkelijk ‘wakker’ te leren zijn. Dit betekent dat we onszelf zo vaak mogelijk, zo lang mogelijk en zo diepgaand mogelijk waarnemen, elke dag opnieuw gedurende onze werkzaamheden. Dit vereist zelfreflectie in een voelend gewaarzijn van onszelf, dus niet alleen verstandelijk. Er zijn veel praktische oefeningetjes beschikbaar om dit te ontwikkelen en die we gedurende de dag kunnen toepassen. Een aantal van deze oefeningen staan onder dit artikel beschreven en kunnen een vaste plaats hebben in ons dagelijks leven. Als we ze dagelijks toepassen ervaren we ons leven binnen de kortste tijd heel anders!
Ons persoonlijke verhaal
Onze identiteit, zoals wij die als individu ervaren, bestaat welbeschouwd uit een verzameling ‘ego-ikjes’ die elkaar afwisselen zonder dat we het doorhebben. Het bindmiddel tussen al deze ikjes is ons persoonlijke verhaal, ons narratief, ons ‘ik-verhaal’. Dit verhaal is echter niet meer dan een constructie van onze menselijke psyche. Het is een soort script waar we in geloven en ons aan vasthouden. We hebben het gedurende ons leven zelf geschreven. Alle mooie en lelijke dingen die ons zijn overkomen staan erin. We bestendigen het door er vaak over te denken en te vertellen. Dit versterkt onze psychische gekleurdheid en ook alle problemen, verlangens en lijden die hieruit voorkomen. Wij leven als vissen in water, want net zoals vissen niet weten wat water is, zijn wij ons niet bewust van de vele psychische stromen waarin we ‘zwemmen’. Wisselingen van stemming en gedrag zijn ons zo vertrouwd dat we ze als vanzelfsprekend zien, zonder erbij stil te staan of ze zelfs maar op te merken. We aanvaarden onze wisselende gemoedstoestanden (negatief en positief) als normaal, zonder te onderzoeken waardoor ze ontstaan. We denken dat we innerlijk almaar ‘gelijk’ blijven en een duurzaam ‘ik’ hebben. Maar als we deze wisselingen neutraal gaan waarnemen, ontdekken we dat er boven dit geconditioneerde ‘psychische water’ een ander, hoger bewustzijn bestaat, zonder wisselingen. In de zuivere boven-water-wereld raken we niet in stemmingen ‘gevangen’. Dit is een vredevolle Stille Wereld die wél duurzaam is en waarin we ervaren dat emotionele reuring kan worden overstegen. In dit stille gebied ervaren we ons ware Zelf, vervuld van goddelijke energie. Hoewel we enigszins blijven ‘zwemmen’ in wisselende stemmingen – we kunnen onze gekleurde psyche niet ‘uitzetten’ – laten we ons niet langer door die wisselingen meeslepen. Wat in ons volkomen neutraal waarneemt, gaat hier niet in mee. Deze neutrale Waarnemer kent in Zichzelf geen tegenstellingen en is dus vrij is van stemmingen. Dit is de non-duale kern in onze geest en het enige wat duurzaam is in ons individuele bewustzijn.
Ervaren van stilte
Onze geest past zich voortdurend aan de energie van onze omgeving aan, of die nu stil of chaotisch is. In een drukke omgeving (zoals een kermis of een vol treinstation) kan dit betekenen dat we gaan resoneren met hectiek, maar dit hoeft niet te betekenen dat we onze innerlijke rust verliezen. Het is de moeite waard om ons af te vragen wat in die situaties maakt dat we genoegen nemen met een mindere staat van gewaarzijn. Waarom houden we ons stil-voelende gewaarzijn niet altijd wijd open? Is er werkelijk een goede reden om stille aandacht in te perken in hectische situaties?
Af en toe ervaren we echte Stilte. Bijvoorbeeld wanneer we een kapel of meditatieruimte betreden, of wanneer we ons in een bijzondere natuurlijke omgeving bevinden. We vallen als vanzelf innerlijk stil en komen tot rust. Onze zintuigen openen zich, we voelen intenser en we ervaren als het ware een uitnodiging om zachter te praten, rustiger te bewegen en scherper te zien. In bijvoorbeeld een kerk gaat onze blik als vanzelf naar omhoog en stille iconen of beelden versterken dit stil-voelende gewaarzijn. Deze momenten brengen ons dichter bij onsZelf, omdat we resoneren met de stilte van Bewustzijn die in zo’n ruimte voelbaar aanwezig is. Het brengt onze neutrale Waarnemer in stelling.
Scholing over Bewustzijn
Scholing over waarlijk bewust Zijn werpt licht op ons chronisch niet-wakker zijn en op hoe we uit het lood raken door moeilijkheden die we tegenkomen. Het toont aan dat we ambivalent op omstandigheden reageren en ongenoegens projecteren op anderen om ons goed te blijven voelen. Het werpt dus licht op ons ‘spirituele werkgebied’ dat ons uiteindelijk zal kunnen bevrijden. Er is een groot tekort aan cruciale informatie hierover, zowel in de opvoeding als in onderwijs en therapieën. Zelfs in veel bewustzijnspodcasts komt men niet tot de kern van de zaak.
Als we ons hier niet mee bezig houden blijft onze ‘ik-bubble’ in stand, wat juist voor problemen zorgt wanneer we ons verliezen in situaties. Het is dus belangrijk om actief informatie over bewustwording te zoeken die op onszelf aansluit en ons te trainen in zelfonderzoek. Praktisch zelfonderzoek inspireert tot het doen van fijne oefeningen die licht en kracht geven en dit is uiteindelijk bevrijdend. Ze dragen bij aan een diepere ervaring van Zijn, van persoonlijke bloei en zingeving, en dat is zeer verheugend.
Bloeien in zelfexpressie
Goed beschouwd zien we dat alles in het leven gericht is op bloei. Dit geldt niet alleen voor alles in de natuur, maar ook voor bedrijven, clubs, steden, economieën, enzovoort. Zelfs onze zon kwam ooit tot bloei. Ook wij mensen streven in uiteenlopende situaties naar persoonlijke bloei en zelfexpressie. Dit kan zijn als kunstenaar, musicus, sporter, maar ook in het gezinsleven, werk of politiek. De mogelijkheden zijn eindeloos en centraal hierin staat zingeving. Wanneer we iets vinden waarin we zin ervaren, ontstaat er ruimte voor persoonlijke bloei. Ook binnen spiritualiteit kunnen we bloei ervaren, gedreven door het verlangen om zuiver en betekenisvol te leven. We bestuderen wijsheid, passen die toe, en kunnen het met anderen gaan delen. Bloei maakt het leven zinvol, brengt geluk en liefde en is voor onze emo-mentale geest van onschatbare waarde om gezond te blijven.
Onze menselijke natuur stelt ons in staat onze bloei bewust te ervaren, in zelfreflectie. We kunnen zíen of we bloeien, we kunnen vóelen of we bloeien. We kunnen waarnemen of we zin ervaren in wat we doen, zoals we dit ook bij anderen zien. Zonder een bepaalde mate van bloei voelen we ons niet tot ons recht komen, zou je kunnen zeggen. Ontbreekt het ons aan bloei, dan hebben we nog maar weinig zin in ons werk (of zelfs het leven), wat kan leiden tot frustratie of een depressie.
Obstakels
Wanneer we zelfreflectief waarnemen, ontdekken we allerlei gedachten die vaak onwaar zijn en dus innerlijke vrijheid beperken. Dit kunnen ideeën zijn als: ‘Ik kan dit niet’, ‘of ‘wat zullen ze wel van mij denken?’. Maar ook gedachten als ‘Tjonge, dit doet niemand mij na’ of ‘ik heb met niemand iets te maken’. Zulke ideeën zijn obstakels als we spiritueel willen leven. We moeten deze ideeën dus op hun waarheid onderzoeken. De populaire uitdrukking ‘ik ben hier helemaal klaar mee!’ laat goed zien dat men er nog helemaal niet klaar mee is: een mentaal wegwerpgebaar om een surrogaat van innerlijke kracht op te roepen. Al dat ‘innerlijke applaus en boe-geroep’ is vaak al op jonge leeftijd door conditionering ontstaan en beperkt ons potentieel enorm. Als we vredevol in onszelf verankerd raken, spelen we flexibel en adequaat in op situaties – ook de moeilijke – en halen het beste uit onszelf… omdat we het beste in onszelf leerden kennen.
Theaterregisseurs zijn soms genoodzaakt om mooie elementen uit een voorstelling te verwijderen om de algehele zeggingskracht te versterken. Deze actie, bekend als ‘kill your darlings’, geldt ook voor onze eigen innerlijke regisseur. Als we ons aan dingen hechten, vanuit smaak of passie, kan ook dit ons gaan afhouden van echte innerlijke vrijheid. Onze innerlijke levenscoach moet deze gehechtheden ontdekken en beoordelen: dragen ze bij aan mijn levensvervulling of belemmeren ze mij ongemerkt omdat ze mijn ‘verhaal’ in stand houden? Aangenaam aanvoelende gewoonten en gedragingen kunnen dus echte vrijheid in de weg staan, juist omdat ze vertrouwd en prettig voelen. Denk maar even aan dwangmatig smartphonegebruik of het shoppen om het shoppen, of het alleen kunnen ontspannen met een wijntje. Het zal wel wat raar voelen om deze gedragingen te beschouwen als niet langer nuttig. Sommige ‘darlings’ achterlaten kan zelfs pijnlijk aanvoelen. Door gewenning, begeertes en verslaafdheden consequent te observeren en op hun werkelijke waarde te schatten, verliezen ze geleidelijk hun aantrekkingskracht. Daarachter ligt een andere, veel diepere aantrekkingskracht en vervulling op ons te wachten.
Enthousiasme en discipline
Wanneer we ons ergens met hart en ziel voor inzetten, ervaren we creativiteit en passie: enthousiasme! Het woord enthousiasme komt van het Griekse ‘entheos’, wat ‘van God vervuld zijn’ betekent. We ervaren verbondenheid met ons hoogste Zelf, het béste in onszelf. We zijn in lijn met ons diepste wezen en dit motiveert om het beste van onszelf te geven. We zijn met volle aandacht en toewijding in het Nu aanwezig. Er ontstaat eenheid tussen onszelf en onze handeling. Als kind was dit natuurlijk en vanzelfsprekend. Naarmate we ouder werden, raakten we die natuurlijke staat van verbondenheid meestal kwijt, zeker bij het doen van dagelijkse dingetjes.
Discipline komt vanzelf voort uit enthousiasme en is onze drijfveer om met volledige inzet te handelen naar wat het werk van ons vraagt. Het helpt ons leren én beheersen, zowel in zelfexpressie, bloei en vakbekwaamheid als bij innerlijke ontwikkeling. Enthousiasme en discipline komen voort uit het gevoel van eenheid met wat we doen. De ervaring van dualiteit verdwijnt en het onderscheid tussen ‘ik’ en ‘het andere’ lost op. Dit stelt ons in staat om te handelen vanuit onvoorwaardelijke liefde, zonder gehechtheid aan resultaten. We komen tot volle expressie en bloei met een grote innerlijke vrijheid in alles wat we doen, niet langer belast door ons ‘verhaal’. Zo staan we met een vrije en creatieve geest in het eeuwige Nu, met ons gewaarzijn bóven het oppervlak van ons ‘psychische water’ en niet langer beïnvloed door de druk van verwachtingen en resultaten. Dit is wat de oude leermeesters bedoelen met ‘doen in niet-doen’. Zo staan we volgens hen volop in de wereld, en zijn we niet langer van de wereld. Een heel verschil!
Oefeningen voor zelfreflectie
- Ik zie jou
De oefening Ik zie jou draait om het bewust waarnemen van onbekenden die je tegenkomt. Terwijl je hen subtiel laat merken dat je hen ziet (met een blik, opmerking of kleine handeling), creëer je een vorm van verbinding. Je observeert vervolgens of deze erkenning gewaardeerd wordt. Als dat niet het geval is, stop je de actie en blijf je mentaal aanwezig bij de persoon. Het doel is om in het moment zelfreflectie en bewustzijn voor jezelf te realiseren. - Wie ben jij?
De oefening Wie ben jij? richt zich op het nieuw zien van mensen die je goed kent. Bij elke ontmoeting stel je jezelf de vraag “Wie ben jij?” om vooringenomenheid te voorkomen. Dit helpt om niet blind te worden voor nieuwe of onverwachte eigenschappen van hen. Hoewel vooringenomenheid bij familie begrijpelijk is, brengt het je uit zelfreflectieve waarneming. De bedoeling is om bewust en zelfreflectief te blijven in de communicatie met oude bekenden. Aforisme: Behandel iemand zoals zhij (hij/zij) is, en zhij zal zo blijven. Behandel iemand zoals zhij kán zijn, en zhij zal kunnen worden zoals zhij kan zijn. - Vind het derde punt
Vind het derde punt draait om het ontdekken of herkennen van een overeenkomend element binnen schijnbare tegenstellingen (bijvoorbeeld man ↔ vrouw: mens). Een ‘derde punt’ toont de eenheid binnen oppositie en helpt je los te komen van dualistisch denken. Je zoekt naar wat gelijk is binnen verschillen en wat bestendig is binnen veranderingen. Het zorgt ervoor dat je bewust en aandachtig blijft, ook als je allerlei gevoelens ervaart. - Luister naar je eigen stem
Luisteren naar je eigen stem helpt je om tijdens gesprekken in zelfreflectie te blijven. Door bewust de klank van je eigen stem waar te nemen, krijg je zicht op je gevoelens en eventuele identificaties. Dit maakt je niet alleen bewuster van jezelf, maar helpt je ook de stem en intenties van de ander beter te begrijpen. - Spreek vanuit ‘ik’
Spreken vanuit ‘ik’ vraagt je om altijd in de ik-vorm te spreken wanneer je vertelt over eigen ervaringen. Het gebruik van de je-vorm objectifieert de ervaring en vermindert zelfreflectie. Door vanuit ‘ik’ te spreken, blijf je dichter bij de zuivere ervaring, vermijd je verbeeldingen en maak je situaties niet mooier of lelijker dan ze waren. - Stop simpele associaties
Met de oefening Stop simpele associaties stop je ongewenste, automatisch opkomende gedachten. Hoewel associatief denken nuttig kan zijn, leiden simpele associaties je weg van zelfreflectief luisteren. Ze ontstaan spontaan (zoals je kunt opmerken als iemand anders jouw verhaal onderbreekt met een eigen ervaring) en chaotiseren het gesprek. Simpele associaties treden ook op in je eigen gedachten, waardoor je in cirkelende gedachten of dagdromen terechtkomt. Het is belangrijk deze associaties te negeren zodra je ze opmerkt, om helder en niet afgeleid in het moment te blijven. - Stop onophoudelijk gepraat
Het stoppen met onophoudelijk gepraat doorbreekt de neiging om steeds weer je eigen verhaal (ervaringen) te vertellen. We uiten vaak onze ervaringen, gedachten en kennis om onze identiteit te bevestigen, vanuit onzekerheid of de behoefte om gezien te worden. Dit continue gepraat kan zowel negatief als positief zijn en verhindert het ervaren van het schone Nu-moment. Zo leer je stil te worden en ruimte te geven aan zelfreflectie, waardoor je ego-mechanismen kunt observeren en loslaten. - Stop het uiten van kritiek
Het stoppen met het uiten van kritiek moedigt je aan om niet langer kritiek te uiten over mensen, situaties en gebeurtenissen die niet zijn zoals je zou willen. Kritiek remt inleving, inzicht en begrip (wat ook geldt voor zelfkritiek). Kritisch zijn kan binnen omstandigheden constructief zijn en dat is iets anders dan kritiek hebben, wat vaak nare gevoelens met zich meebrengt. Je onderzoekt dit om de werkelijke oorzaak ervan te begrijpen. Het is belangrijk te beseffen dat kritiek uiten en irritaties de vrije loop laten jou zélf schade berokkent. - Gebruik geen gemeenplaatsen
Ons taalgebruik wordt sterk beïnvloed door de culturele trends die komen en gaan. Hierdoor gebruiken we gemeenplaatsen waarvan de oorspronkelijke kracht of intentie verloren is gegaan. Ze klinken afgezaagd als dooddoeners of clichés. Het gebruik ervan vervreemdt je van jezelf en maakt dat je niet echt aandachtig bent of oprecht overkomt, wat een oppervlakkig contact oplevert. Voorbeelden zijn uitdrukkingen zoals ‘Alles goed?’, ‘Lekker belangrijk!’ en ‘Het is wat het is’; of het gebruik van woorden als ‘eigenlijk’, ‘gewoon’ en ‘zeg maar’. ‘Uitdaging’ wordt tegenwoordig gebruikt als eufemisme voor ‘probleem’, wat het gevoel achter de situatie onderdrukt. Het opmerken en vermijden van dergelijke gemeenplaatsen leidt tot bewustere, krachtigere communicatie en een diepere connectie met jezelf en anderen. - Neti neti
De oefening ‘Neti neti’ bestaat uit het innerlijk uitspreken van ‘niet dit, niet dit’ in situaties die je van de wijs brengen. Het Sanskriet-aforisme ‘neti neti’ ontkent alles wat niet het Absolute (oftewel ons Zelf) is. Dit helpt identificaties te doorbreken. Zo leer je om niet-functionele gedachten, gevoelens en hechtingen waar te nemen als ‘niet van mij’, wat bijdraagt aan een non-duaal bewustzijn. Het is een krachtige manier om onze geest te verstillen en te zuiveren en herinnert ons eraan dat we niet kunnen zijn wat we waarnemen, omdat we Datgene zijn wat waarneemt.
